Lange tijd lag de focus van het migratie-onderzoek in België op de buitenlanders die ons land binnenkwamen. De migratiebewegingen van de Belgen zelf kregen veel minder aandacht. Daar is de laatste tijd echter verandering in gekomen. De Belgische mobiliteit wordt steeds intenser bestudeerd. Enerzijds is er de mobiliteit binnen de landsgrenzen. Daar wordt vandaag veel aandacht besteed aan de migratie van Vlamingen naar Wallonië, die tijdens de 19de en eerste helft van de 20ste eeuw enorme proporties aannam. Anderzijds is er de mobiliteit van Belgen buiten de landsgrenzen, in twee richtingen: vertrekken en terugkeren. Ook daar is het onderzoek de laatste jaren in een stroomversnelling terechtgekomen, vooral wanneer het over emigrerende Belgen gaat.

Gedurende de hele 19de eeuw was België eerder een emigratie- dan een immigratieland. Meer mensen verlieten het land dan er toekwamen. De emigratie vanuit België richtte zich vooral op Frankrijk. In 1886 werden in dat land bijna 500.000 Belgen geteld. Doorheen de hele tweede helft van de 19de eeuw waren de Belgen in Frankrijk de grootste groep buitenlanders. Ze maakten er bijna de helft van de voltallige buitenlandse bevolking uit. In relatieve cijfers trokken weinig Belgen verder weg, uit Europa, naar Noord-Amerika, Australië, enz. Pas aan het begin van de 20ste eeuw nam hun aantal toe, maar zelfs in 1910 telden de Verenigde Staten bijvoorbeeld nog minder dan 50.000 inwoners die in België geboren waren. Toch prikkelt het vertrek van Belgische landgenoten naar dergelijke ‘exotische’ bestemmingen heel sterk de nieuwsgierigheid, wat onder andere blijkt uit het succes van het nieuwe Red Star Line museum.

De economische crisis in het Interbellum remde de emigratiestroom van Belgen sterk af, en ook na het einde van de Tweede Wereldoorlog bleef het aantal emigrerende Belgen eerder laag: rond de 10.000 Belgen verlieten jaarlijks ons land. Vanaf de tweede helft van de jaren 1970 begon hun aantal echter opnieuw te stijgen, om in de jaren 2000 tot boven de 40.000 emigranten per jaar uit te komen. Een deel van die Belgische emigranten keert na verloop van tijd naar België terug. Sinds de Eerste Wereldoorlog heeft het aantal terugkeerders echter altijd steeds lager gelegen dan het aantal vertrekkenden. Enkel tijdens de crisis van de jaren 1930 en in het jaar 1960, met de onafhankelijkheid van Congo, kwamen meer Belgen (terug) naar België dan er vertrokken.

Jozefien De Bock

bronnen:

• Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding (2013), Migraties en migrantenpopulaties in België: Statistisch en Demografisch verslag
•  
• Goddeeris, I. en Hermans R. (red.) (2011), Vlaamse migranten in Wallonië, s.l.: Lannoo Campus
•  
• Morelli, A. (red.) (1999), Belgische Emigranten. Oorlogsvluchtelingen, economische emigranten en politieke vluchtelingen uit onze streken van de 16de eeuw tot vandaag, Berchem: EPO